Kesultanan Sulu

ATURAN PAGUSAL SIN PANJI:
In panji sin Sulu awun 3 ginis, 1- Panji pula taga Kalimah Syahadah (Official Flag), 2- Panji pula wai Kalimah Syahadah (kabiaksahan hipikit ha badju' & saruk), 3- Panji itum taga Kalimah Syahadah (panji bang in hula' halaum bunu' atawa panji dahun hapagbunu'an).

In duwa Kalimah Syahadah in siya kalimat sutsi dain ha Allah SWT subai pagaddatan iban dihilan ta panghormatan. In panji hambuuk na asal siya maruwah sin hula' iban bangsa, tatkala' in kalimah Syahadah hambuuk siya bukti pagiman iban panggayunggung ha agama Islam ta kalasahan. Apabila nakapikit na duun ha panji in kalimah yan subay siya butangan sara' bang biyaddiin in pagusal kaniya bat di' mangi' aturun sabab di' tumup ha syari'at..

Hangkan yan biyutang namu' na in aturan iban sara' sin panji yan 3 ginis bat malingkat in pagusal iban kabarakatan in hinang taniyu katan. Murah-murahan in pagjaga ta ha panji biya' da sin pagjaga sin iman iban taqwa ta niyu pa Allahu subhana huwwa ta'ala. In ibadat iban pangaddatan akhlak taniyu limingkat sumalih pa pangaddatan sin Rasul taniyu kalasahan Muhammad Sallallahu'alaihi wasallam. Simple da in sara' yan da hataas pattah biyutang.

PAGPATINDUG SIN RUMA BICHARA:
Pagga hati niya awunna in raayat natipunna in kamatauran nila labi 50,000 mahadjana', tupna tuud magpatindug sin Ruma Bichara. Siyulayan na sin UTC nag patindug Ruma Bichara tagna' wai nasadja jimatu sabab ampa 4000 pa 5000 in manusiya nagregister. Siyulayan da isab sin manga nag susultan-sultan nag patindug sin Ruma Bichara nila ampa diyaak nila in Ruma Bichara gimiba kanila simakat nag Sultan, sumagawa' wai ra jimatu iban masi-masi naman sila wai kila sin International. Mabaya' na in International kimila kanila, pagga hati niya wai ra kiyakitaan raayat timuku iban miyagad kanila 4 pa 5 tau ra in gimiba (bahasahun ta Ruma Bichara) hangkan misan iyanun na Sultan Sulu, wai ra misan hialgaan sin raayat.

Hangkan bihaun tup na patindugun in Ruma Bichara sin raayat Sulu sabab jukup na in elemen ha katiluagan. Bang ibarat hag di'na majugjug iban mahublut-hublut sabab sin pagun niya. Sawaipa in Sultan pi'un iban gibahun sin manga maggigiba ha Sultan subay ra tuud mapajukup in ahli Ruma Bichara. Biyaddiin in pag pajukup?

1. SARA':Manglawag iban pi'un in Mufti sin Sulu, in ini laung ta awunna na pi' sin UTC ha tahun 2009 limabay. In ngan sin Mufti, Datu Paduka Maulana Shar'i Al-Habib Muhammad Rizieq Syihab Al-Hussaini, dain ha Jakarta, Indonesia.
2. KANAKURA'AN:Nag patindug wakil sin raayat ha binaibayan ngianan Panglima Banua, Paduka Daera, Paduka Wazir, Datu Paduka Wazir iban kaginisan pa gulal. In sila ini taga tindug makusug ha ground bukun hat bissara atau hat lawai. Di' sila mahinang panglima bang wai tindug register ha babaan nila. Di' sab mahinang in Paduka Daera bang in manga Panglima Banua ha daera niya way timuku iban taayun kaniya. In puunan sin pagnakura' yari ha lima sin kapanglimahan ampa manaw pa Paduka Daera ampa manaw pa kataasan sampai na pa Sultan. Hangkan in Sultan di' manjari timindug bang wai tindug makusug.
   
3. BARKANAN: Manglawag famili sin Kadatuan amu in asal sila hihinang tau maas sin famili nila. Di' siya mahinang tau barkanan bang siya wai kiyakilahan sin manga amaun, anakun, ina'un sampai pa apu'-apu' niya. In sila pagnganan barkanan subay taga salasilah sin famili nila iban mataud in imakun kaniya hinang wakil sin famili bang siya anak Datu damikkian bang siya anak Sharif @ Salip. Subay da isab in anak Sharif kakilahan sin famili niya dain Salip Pata atawa Salip dain ha Lugus-Tapul taga salasila sin famili (nasab) iban imakun in manga kalaulahasiaan niya insiya wakil sin sila ka Syarifan.

(In Ruma Bichara wai Presiden atawakan nakura' sabab asal in nakura' niya Sultan Sulu. Amusadja awun uhan niya amu in pini' sin 3 elemen kaina hinangun "Speaker". In Tuan Speaker dihilan kawasa halaum dewan maghatul sin Majilis sin Ruma Bicara bang sila maglingkud na).

In bunnal niya mahunit mag patindug sin KANAKURA'AN dain sin magpatindug BARKANAN halaum sin Ruma Bichara. Sabab bukun matiyu' in subay magkorban iban kurbanun maglatag sin kabai-bayan magkempen biya' sin unu baha' wai misan makagastu atasan misan di' makaka'un hangka adlaw bang mayan in maksud hikapasampai pamanga kakasi Tausug. Amu nayan in hinang sin UTC dain ha tahun 2007 sampai pa bihaun way paghundung magkampen. Bukun hangkatiyu' in nahulug iban natanak halaum sin hinang ini sumagawa' tattap in maksud tuyun. Alhamdulillah bihaun in UTC nakabutang na "hag mapagun" nagpatindug sin kapanglimahan sampai pa manga Paduka-Paduka dain ha Sug sampai pa Malaysia saplag katan.

GIMIBA HA SULTAN:
In gimiba ha Sultan bat in Sultan kilahun Sultan iban pagtaatan sin manusiya' subay da dain ha Ruma Bichara amu in jukup in 3 elemen niya halaum 1-Sara', 2-Barkanan, 3-Kanakura'an. Sabab in Ahli Ruma Bichara taga tindug iban kiyahagaran sin manga mahadjana'. In kabayaan nila amura in kabayaan sin raayat. Wai interest nila ha alta' pa pangkat sabab famili iban tindug nila in nag pi' pagga hati niya in sila buntul iban makapabuntul sin pamarintah. Himinang sadja hambuuk Resolution in ahli Ruma Bichara bahawa amuna yaun in Sultan in patindugun kumaput kawasa ha karna' Allah iban Rasul.

MAGSAPA HA LAUM BAI'AH:
Halaum Agama Islam wai sapa taimaun malainkan sapa ha taas ngan sin Allah SWT. Sasuku' sin sapa dugaing dain ha ngan sin Allah SWT in katan yadtu batil. Sunto'an "Wallahi! Wabillahi! Watallahi! Sapahan ku pa Tuhan, ha ngan sin Allah SWT in aku mamaugbug pa Sultan namu', hula' bangsa agama. Hi tuk namu' in dugu' iban nyawa namu' mamaugbug pa Sultan, hula' bangsa agama ha tiranan sin sara' Al-Qur'an iban As-Sunnah".

Sambung sin Sultan, "Wallahi! Wabillahi! Watallahi! Sapahan ku pa Tuhan, ha ngan sin Allah SWT in aku mamaugbug pa raayat ku, hula' bangsa agama. Hi tuk ku in dugu' iban nyawa ku mamaugbug pa raayat, hula' bangsa agama ha tiranan sin sara' Al-Qur'an iban As-Sunnah".

In sapa ha laum Bai'ah subai magsalam pahugutun in lima pakaniya-kaniya. Di' maaun in Bai'ah bang wai salam sabab duun in palsugpatan sin sapa iban barakat. Bang hisiyu-siyu in dimugtul ha sapa iban Bai'ah niya, sukna' iban murka' sin nag PAPANJARI halaum dunia pa dahun niya sampai sumud pa lupa' punud, matai siya halaum Su'ul Khatimah (matai halaum kangi'an). Amuna ini in sanjata' sin kamaasan taniyu tagna' hangkan magsabil mamaugbug tuud ha Sultan, hula' bangsa agama sabab sin sapa iban Bai'ah nila. In kaibanan in Bai'ah nila pagkahi sampai maginum dugu' magbaugbug tuud sampai hikamatai nila.

Bang saupama in Sultan dimugtul sin sapa niya iban nalawa' na in pag taat niya pa Allah (di' na magsambahayang) di' na wajib siya pagtaatan. Manjari siya nasihatan sin Rumah Bichara maka 3. Bang di' da muntul subay siya ganti'an sin Rajamuda, bang in Rajamuda bingkuk da isab subay da in Ruma Bichara mamikilan lumawag anak Datu amin mahugut in pagtaat pa Agama Islam. Bang in Sultan di' butangan atawakan di' kugdanan sara' asal maaun na sadja in pagtawagun "Sultan nangagau asawa sin tau".

MAGPATINDUG BANDAHARA:
Halaum sin pamarintahan sin Kasultanan Malaka tagna' (14 Century) in magtatabang ha Sultan magparinta amuna in pagnganan Bandahara. Ha masa yadtu in kamatauran sin namarinta ha Malaka sampai na pa Sultan niya Tausug da sila katan. Hangkan maita' sibu' in ngan sin manga Tumanggung, Shahbandar, Maharajalela, Hulubalang, Pahallawan sin Malaka iban sin mari pa katu'. In Bandahara biya' siya sapantun Prime Minister bihaun, sumagawa' bukun sab in kawasa niya biya' sin Prime Minister, awun had di' makalabi ha kawasa sin tiyukbal kaniya sin Sultan iban Ruma Bichara.

In magpatindug sin Bandahara subay da dain ha Ruma Bichara, ampa akunan sin Sultan in pagkaBandahara niya. Di' manjari in Bandahara lumamud sin kahalan si Ruma Bichara sabab in kiyakaputan sin Bandahara papanaw sin pagparintah. Wai sab hak sin Ruma Bichara lumamud ha pagparintah sin Mantirian hababa' sin Bandahara bang wai ra nakadugtul sin sara'. In sara' yaun halaum sin Ruma Bichara mag pantau sin pagparintah. In magpaig sin Bandahara' subay ra Ruma Bichara akunan sin Sultan. Damikkian in Mantirian niya.

PARHIMPUNAN SIN PROFESSIONAL (PP):
Sasuku' sin sila taga pangadji' halaum atawakan ha guwa' hula' subay sila magregister ha laum parhimpunan ini bat sila makahatud wakil palaum Ruma Bichara. In wakil nila wai lamud ha Ruma Bichara hat sadja limingkud mahinang saksi' halaum dewan sin Ruma Bichara. PP ini subay siya taga Presiden iban komiti niya. Manjari siya deretso pa Sultan atawa pa Bandahara dimihil sulat atawa ngan hi tus nila mahinang Mantiri ha baban sin Bandahara. In Ruma Bichara bang wai na tau mapi' nila hi"laruk" pa Mantirian subai lumawag duun ha laum PP. Ha kahalan ini wai pagVoto, labayun sadja ha Syura. In Syura wai pag "pilak" ha baba' lamisahan (Riswah) iban wai pag lobi. Hisiyu-siyu in karapatan hukumun sila sin hukum Syari'ah.

Hisiyu naman in manjari sumud palaum PP? Bang sila Professional nag hihinang na sila halaum Mantirian atawakan manga mababa' da pangiskul sagawa' taga kapandaian Vokasional atawa unu naman, manjari sila sumud palaum PP. In PP ini manjari siya himinang hambuuk iskul anarun in manga makulang pangadji' bat hikapagguna sin pamarintah. PP hinangun siya "magsasaddiya paghihinang" ha unu naman kapandaian sin bangsa bang awun boledapat hika eksport pa in kapandaian sin Tausug duun halauman nila.

LUGAI SIN MASA PAGPARINTAH:
Muna-muna Sultan Sulu subay sia dihilan had ha di' makalabi 15 tahun. Bang in Sultan nasakit mabuggat subai dihilan masa magubat, bang di' da kaulian subai siya gantian sin Rajamuda ha kabayaan iban redha sin Sultan. Bang in Sultan di' naman makahati misan yaunna nag pananap bang magpanaw, subai in Ruma Bichara mag paaun sin Syura gantian in Sultan hakabayaan sin raayat na. Misan in Sultan namarinta hat 5 tahun da atawakan 2 tahun magtui nasakit di' na tupun mamarinta subai da siya gantian.

In magpi' sin ahli Ruma Bichara subai 5 tahun makaminsan. In sara' sin pag pi' subai Syura raayat, bukun Voto biya' sin bihaun hinang sin kahula'-hulaan. Sabab in Voto mataud syn mausiba' iban lumuag in kangian. In Kadatuan subai piun sin famili nila (Kiram, Shakirullah, Bantilan-Aranan, Ar-Rasyid, Bolongan, etc) ha labai Syura saksian sin wakil Mufti iban wakil sin Astana sin Sultan. Damikkian in manga Kasyarifan sali' da bihadtu ra in pag pi' nila wakil hi hatud pa Ruma Bichara. Damikkian da isab in manga pag pi' sin Kanakura'an ha Panglima Banua iban Paduka Daera sali' da ha sistem sin pagpi' (Syura).

In Mufti in mag patindug kaniya Sultan sampai ma pinsyun siya ha ummul 55 tahun. Bang siya masakit di' makagaus sawaipa waktu pinsyun subai da siya gantian sin mufti dugaing.

Damikkian da isab in Bandahara iban manga Mantirian niya lima tahun da. Bang kabayaan sin Ruma Bichara in sila palausun mamarinta ha Mantirian sin Bandahara wai ra sa' niya sabab kabayaan da sin raayat.

Wallahu a'lam.

|